[مفهوم و منطوق]

دلالت لفظ بر معنا گاهی صریح و گاهی غیر صریح است . اولی را منطوق و دومی را مفهوم می نامند .

 مانند : آنکه بگویی هر گاه کسی تو آمد او را اکرام کن . منطوق یا صریح این کلام وجوب اکرام آن شخص است در صورت آمدن .

این کلام دلالت دیگری دارد که صریح نیست و آن اینکه هرگاه آن شخص نزد تو نیامد اکرامش واجب نیست.خداوند درباره‌ی وجوب حج می فرماید : « و لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلاً » حج خانة خدا بر کسانی واجب است که مستطیع باشند . و مفهوم آن این است که حج بر غیر مستطیع واجب نیست ، به عبارت دیگر اثبات وجوب در صورت استطاعت دلالت صریح و منطوق آیه است و عدم وجوب بر غیر مستطیع دلالت مفهومی آیه است . برخی از قیودی‌که در کلام آورده می شود،دارای مفهوم هستند مانند:ان شرطیه ، اذا ظرف زمان ما و الا و انما . و دیگر ادوات حصر و سایر قیودی که مزوح آن در علم اصول آمده است.