دانشـنامه موضوعی علوم قـرآن و حدیث

موضوعات مطالب

طبق آماری که از روایات ترتیب نزول به می‌آید ، 86 سوره مکّی و 28 سوره مدنی است که در این گروه‌بندی سه معیاروجود دارد :

1 - معیار زمان:بیش‌تر مفسرین معتقدند که معیار مکّی و مدنی بودن هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه است . هر سورهای که پس از هجرت نازل شده است مدنی به شمار می رود ، خواه در مدینه نازل شده باشد خواه در سفر‌ها و حتی در مکه در سفر حج یا عمره یا پس از فتح ، چون پس از هجرت بوده است ، مدنی محسوب می‌شود . ملاک هجرت نیز داخل شدن پیامبر در شهر مدینه است . بانبراین آیاتی که پس از هجرت از مکه و پیش از ورود به مدینه در راه برپیامبر نازل شده است ، مکی محسوب می‌شود .

مثلاً آیه‌‌‌ی « انَّ الذین  فرضَ علیک القرآن لرادّکَ الی معادٍ ...» بر اساس این تعریف و نلاک که پس از خروج از راه مکه به مدینه بر پیامبر نازل شده‌است مکی است .

2 - معیار مکان: هر چه درشهر مکه و پیرامون آن نازل شده مکی محسوب می‌شود . و هر چه در مدینه و پیرامون آن نازل شده مدنی محسوب می‌شود خاه پیشاز هجرت ای پس از هجرت نازل شده باشد . پس آنچه در غیر این دو منطقه نازل شده باشد نه مکی است و نه مدنی . در این زمینه جلال الدین سیوطی روایتی را آورده که پیامبر (ص) فرمودند : « انزل فی ثلاثه امکنه : مکة و المدینة والشام » که طبق گفتة ابن اثیر ، مقصود از شام تبوک است.

معیار خطاب :هر سوره‌ای که در آن خطاب به مشرکان می‌باشد مکی و هر سوره‌ای که در آن خطاب به مؤمنان می‌باشد مدنی است در این زمینه از عبد الله بن مسعود حدیثی آورده‌اند که گفته است هر سوره که یاایّها الناس‌در آن بکار رفته باشدمکی‌وهرسوره که یاایّها الذین در آن بکار رفته باشد مدنی است .زیرا در مدینه غلبه با مؤمنان بوده و در مکه با مشرکان . البته در سورهای مدنی مانند سورة بقره ، یا ایهاالناس به کار رفته است که کلیت این معیار را خدشه دار میکند.