هرگاه متکلم درصدد بیان تامّ نباشد و گفتار را و به روشنی بر مرادش دلالت نکند چنین کلامی را مجمل گویند و هرگونه شمول از آن استفاده نمی‌شود مانند ( اقیموا الصلاه ) و ( اتواالزکوه ) و ( کتب علیکم الصیام ) و ( الله علی الناس حجّ البیت ) و...که صرفاً در صدد اصل تشریع نماز و زکات و روزه و حج است و فاقد اطلاق است البته تبیین این مجملات در سنت آمده و تفاصیل و جزئیات این فرائض در کلمات معصومین بیان شده‌است که‌آنها را مبنیّنات گویند و اساساً أخذ به مجملات به هیچ وجه جائز نیست ، مگر برای اثبات مشروعیت . مجمل و مبیّن در غیر احکام نیز در قران فراون است .بعد از بیان مجمل ، مفهوم مبیّن به خوبی روشن می‌گردد مبیّن آنست که اجمال مجمل را بر طرف ساخته و مفهوم آنرا آشکار کند .
اقسام تبیین :
تبیین گاه متصل به کلام است مانند : ( من الفجر ) که به ( یتبین لکم الخیط الابیض من الفجر الاسود ) متصل است تا مقصود از خیط متمایز از خط اسود معلوم گردد که همان طلوع فجر است.گاهی تبیین منفصل است و بیشتر تبیینات قرانی از این قبیل است . این مبینات غالباً در آیات دیگر ذکر شده‌است و جمله‌ی معروف القران یفسّر بعضه بعضاً ناظر بر همین معناست .
مثلاًدرآیه:« یا ایها الذین آمنوا استجیبوا لله وللرسول إذا دعاکم لما یحییکم واعلموا اَنَّ الله یحولُ بین المرء و قلبهِ»
ابهام در کلمة یحولُ ...است و این ابهام با آیه‌ی « و لاتکونوا کالذین نسوا الله فانساهم انفسهم»مرتفع می‌شود.مقصود از یحول همان نسیان ذات است که بزرگترین فاجعه در حیات بشر است .و گاه تبیین با سنت انجام می‌شود مانند ( اقیموا الصلاة )و...که بیان و شرح تفاصیل آن در سنت آمده‌است ، که بدان قبلاً اشاره‌شد. در پایان این بحث مثالی دیگر از مبیّنات قرانی می‌آوریم :
« اهدنا الصراط المستقیم صراط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لا الضالین»ما را به راه راست هدایت کن راه کسانیکه به آنان نعمت داده‌ای نه خشم گرفته‌شدگان و گمراهان .
در این آیه شریفه مراد از انعمت علیهم مشخص نیست . کسانیکه نعمت به آنان اعطاء شده کیانند ؟
با تدبر در آیه‌ای که در ذیل می‌آید متوجه می‌شویم ظرفهای مستعد نعمت ، کسانی هستند که خدا و رسول را اطاعت کنند و مدارجی از کمال و ترقی را طی کرده‌باشند ، آنان انبیاء ، صدیقین ، شهدا و صالحین هستند آنان را بعنوان رفیق خود برگزینند .
« و من یُطع الله و رسولَ فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیینَ والصدّیقین والشهداء والصالحین و حَسُنَ اولئک رفیقاً»
کسانیکه از خدا و رسول تبعیت کنند همنشین با نعمت داده‌شدگان از انبیا و صدیقین و شهیدان و صالحان و آنها دوستانی شایسته‌اند .
برای مطالعه‌ی بیشتر در این زمینه به منابع ذیل مراجعه نمائید :
· الاتقان فی علوم القران ، جلال الدین سیوطی ، نوع مربوطه
· التمهید فی علوم القران ، آیت الله معرفت ، فصل مربوطه
· مناهل العرفان ، زرقانی ، مبحث مربوطه
· مباحث فی علوم القران ، دکتر صبحی صالح ، بخش مربوطه
· تفسیر المیزان ، علامه طباطبایی ، ذیل آیات مربوطه به این علوم
· البرهان فی علوم القران ، زرکشی ، بخش مربوطه
· مجمع البیان فی علوم القران ، امین الاسلام علامه طبرسی ذیل آیات مربوطه
· علوم قران عند المفسرون ، دفتر فرهنگ و معارف ، قم انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی سال 1375
· تاریخ قران ،دکتر حجتی
· تاریخ قران ، آیت الله معرفت