در بحثهای اصول فقه این بحث مطرح میشود که آیا ظواهر کتاب خدای تبارک و تعالی حجیت داردیانه؟
بلکه بایستی معانی بطنی قران را بدست آورد یا قران را بعنوان اصل و اساس دانست و به ظواهرآن عمل ننمود بلکه صرفاً از اخبار و احادیث ، احکام الهی را اثبات کرد ؟
به جهت ارتباطی که این بحث با علوم قران دارد،چکیده‌ای از این بحث نقل میشود ونظر صحیح با ذکر دلیل و برهان،ارائه خواهد شد.قبل از ورود به بحث تذکر این نکته لازم است که عمل و اعتقاد به برخی از ظواهر قران بواسطه دلایل و قرائن واضح و مسلّم،صحیح نیست. مثلاً در آیات :
« و جاء ربکَ و الملک صفّاً صفّاً»: در روز قیامت پروردگار تو و فرشتگان پشت سر هم می‌آیند .
« بل یدالله مبسوطتان» : دست خداوند باز است .
در این آیات اعتقاد به ظاهر آنها مشکل است. زیرا ما می‌دانیم خداوند جسم نیست و آمدن به شیوة آمدن اجسام برای او مقصود نیست ووجوددست عادی برای اعطاء انفاق به دیگران قابل تصور نمی‌باشد به این ترتیب بایستی از ظواهر این آیات اعراض کرد و آنهارا به معانی دیگری حمل کرد مثلاً بگوییم مراد از آمدن خدا آمدن امر و حکم اوست و مراد از دست خدا دست قدرت و انفاق و روزی دادن اوست. و نیز ظواهری که بوسیله آیات قران یا اخبار و احادیث تخصیص خورده‌اند یا مقیّد شده‌اند و یا نسخ گردیده‌اند ، نیز قابل عمل نیستند بنابراین مراد از ظواهر کتاب در این مبحث غیر موارد فوق است . برخی عقیده دارند ظواهر قران قابل استناد نیستند زیرا ما از ظاهر قران معانی واقعیرا نمی‌توانیم بدست آوریم چون ممکن است به تفسیر برأی دچار شویم . علاوه اینکه قران معانی بس عظیمی دارد و درک آن مفاهیم برای انسان عادی ممکن نیست ، تازه برخی از آیات قران متشابه هستند و عمل به آیات متشابه قطعاً مور نکوهش است و شناخت آیات متشابه از حکم برای ما امکان ندارد . این نظریه از اساس باطل است زیرا :
اولاً: تفسیر برأی غیر از تفسیر قران به قران و قران به سنت است و آنچه ممنوع است تفسیر برأی فاسده و غیر قابل قبول برای قران است نه تفسیر قران به آنچه که مورد نظر قران باشد.
ثانیاً: هر چند ما نمی‌توانیم برخی از معارف قران را درک کنیم ودرک آن مفاهیم برای ما ممکن نیست اما گذشتگان ما بسیاری ازآن مفاهیم مشکل و مهم را از عترت پیامبر (ص) سؤال نموده‌اند و ما از بیان آنان کمک می‌گیرم .
ثالثاً : وجود آیات متشابه ما را از عمل به ظواهر آیات محکم منع نمی‌کند زیرا همة قران متشابه نیست ، تعداد اندکی از آیات ، متشابه می‌باشند علاوه اینکه تفاسیر بسیاری از آیات متشابه با استفاده از آیات دیگر قران یا روایات معصومین علیهم السلام آشکار میشود .