دانشـنامه موضوعی علوم قـرآن و حدیث

موضوعات مطالب

 آیاتی که در سفر و حضر نازل شده اند :

مثال های حضری بسیار زیاد است و اما سفری ( آنچه در سفر نازل شده ) مثال هایی دارد که از آن جمله:

1- آیة ( لوکان عرَضاً قریباً ...) چنانچه ابن جریراز ابن عباس روایت کرده در غزوه‌ی‌تبوک نازل شد .

2- آیة (یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و اُثنی) واحدی از ابن ملیکه روایت کرده است که در روز فتح مکه هنگامی که بلال بر بام کعبه رفت و اذان گفت ، بعضی مردم گفتند این غلام سیاه بر بام کعبه اذان می گویند ؟ پس این آیه نازل شد. 

آیاتی که در شب یا روز نازل شده است :

آیاتی که در روز نازل شده مثال های بسیاری دارد ابن حبیب می گوید بیشتر قران در روز نازل شده  اما آیاتی که در شب نازل شده مثال هایی دارد که از آن جمله :

1- آیات سورة انعام : ابو عبید در قضائل خودو طبرانی‌از ابن عباس روایت کرده اند که گفت تمامی سورة انعام شبانگاه در مکه نازل شد در حالیکه هفتاد هزار فرشته در اطرافش بودند که با صدای بلند تسبیح خدا می گفتند .

2- آیات سورة مریم : ابو عبید در کتاب فضائل وطبرانی‌از ابن عباس روایت کرده اند که گفت : روز به خدمت رسول الله ( ص ) آمده عرض کردم : دیشب برایم دختری شد . فرمود : اتفاقا همین دیشب سورة مریم بر من نازل شد اسم این نوزاد را مریم بگذار.

آیات تابستانی و زمستانی :

آیاتی که در غزوة تبوک نازل شدمانند 42 توبه از آیاتی است که سیوطی می‌گوید : که در تابستان نازل شده سات زیرا که این غزوه در شدت گرما بود.

واز مثالهای آیات نازل شده در زمستان آیات 11 و 26 سورة نور می باشد که در روایت صحیح ا زعایشه آمده است که در یک روز سرد زمستانی نازل شده است.

 آیات فراشی و نومی :

از جمله ازآیاتی که در رختخواب نازل شد آیه 67 مائده است :« والله یعصمک من الناس»

واما مثال آیاتی که درختخواب نازل شده است برپیامبر از جمله سوره کوثر است به دلیل روایتی که مسلم ازانس نقل کرده است که گفت : در اثنایی که پیامبر میان ما بود او را چرتی در ربود ، سپس با تبسم سر برداشت گفتیم : یا رسول الله چه چیزی شما را به خنده آورد ؟ فرمود  پپیش از این برمن سوره‌ای نازل شد آنگاه سوره  را چنین خواند  « بسم الله الرحمن الرحیم ، انا اعطیناک الکوثر ، فصل لربک وانحر ، ان شانئک هو الابتر »

آیات زمینی و آسمانی :

اکثر آیات در زمین نازل شده است مگر آیات آخر سورة بقره که می‌توان به  گفتةسیوطی  به حدیثی  استدلال کرد که مسلم از ابن مسعود روایت کرده است که : وقتی رسول خدا به معراج برده شد ، به سدره المنتهی رسید ...در این حدیث آمده پس به رسول خدا سه چیز داده شد :

1 - نمازهای پنج گانه

2 - آیات اواخر سورة بقره 3  ـ بخشودگی از گناهان کبیره برای آنانی که شرک نورزیده‌اند.

سوره‌های مکی و مدنی :

آیات و سورهای قران به دو دستة مکی و مدنی تقسیم شده‌اند .فایده‌ی تقسیم :

 · شناخت سیر دعوت و رسالت پیامبر و نحوه‌ی تبیین و تشریع احکام و قوانین در قران

 · فوایدی که از جهت تقدیر و تخصیص مطلَقات و عمومات قرانی با شناخت تقدیم و تأخیر آیات و سورها حاصل می‌گردد ونیز احیایاً تشخیص آیات ناسخ و منسوخ

 · آگاهی بر یکی از ابعاد اعجاز قران و تحریف‌ناپذیری آن که از راه تذمّل و تدبّر در سورهای مکّی و مدنی بدست می‌آید . توضیح اینکه سورهای مکی غالباً سورهای کوچک و با آیاتی کوتاه و موزونند بر خلاف سورهای مدنی . این ویژگی ها در آغاز نزول قران از طرفی اعجاز قران در ناحیه تحدّی و از سوی دیگر تحریف نا پذیری آن را به خاطر سهولت در فراگیری و حفظ نمایان می‌سازد . این فواید سبب گشته سات تا بسیاری تأکید نمایند که ورود تقسیرو فهم آیات قران بدون اطلاع از سورهای مکّی ومدنی امکان پذیر نیست. 


ســــمانه حســــن

برخی تقسیمات در آیات قران