سخن از فلسفه اعجاز از مباحث مربوط به علم کلام ، در بخش پیامبر شناسی است و ارتباطی با بحث های علوم قرانی ندارد . بنابراین پاسخ به این سؤال که چه نیازی به معجزه است و چرا پیامبران به اعجاز روی می آورند ، خارج از حوزة علوم قرانی است . در اینجا فقط به این نکته اشاره می کنیم که یکی از راه های شناسایی پیامبران راستین از مدعیان دروغین اعجاز بوده است .
(( رسولان و انبیا که از جانب خداوند مامور ابشار و تنذیر و نشان دادن راه صحیح می باشند برای اثبات ادعای خویش یعنی مبعوث بودن از جانب خداوند با خود معجزاتی را به همراه دارند .این معجزات در واقع امور خارق العاده و خارج از قدرت بشر عادی هستند و ارتباط آورندة آن را با مبداء فیض یعنی خداوند اثبات می کنند چه اگر این ارتباط نبود آوردن چنین چیزی البته از بشر عادی ممکن نبود . ))
معجزات پیامبران یکنواخت نیست بلکه بستگی به زمان و مکان و نیز افکار انسانهای عصر بعثت دارد .
در زمانة موسی کلیم ( ع ) سحر وجادو رواج داشت . لذا خداوند معجزة این پیامبر را چیزی قرار داد که همة ساحران و جادوگران از آوردن مثل آن عاجز شدند و همه به عنوان عجز گفتند : « قالوا امنا برب العالمین ، رب موسی و هارون»
در زمانة حضرت عیسی ( ع ) اطباء ماهری چون جالینوس و امثال وی بیماران صعب العلاج را مداوا می نمودند . خداوند معجزه این پیامبر را شفای امراض لا علاج و زنده نمودن مردگان قرار داد تا همة اطباء سر خضوع فرود آورند .
« و از تخلق من الطین کهیئه الطیر باذنی قننفخ فیها فتکون طیراً باذنی و تبرئ الاکمه و الابرص باذنی و اذ تخرج الموتی باذنی »در زمانة پیامبر اسلام ( ص ) اشعار فصحاء و بلغاء عرب رواج خاص داشت شعر شاعرانی چون امرء القیس و ولیدبن ربیعه و ... بر سر زبان ها بود . و هر کس به وسیله‌ی کلامی فصیح و بلیغ مفاخر خود را بر می شمرد و آن ها را چون تابلو بر کعبه می آویخت و بدان فخر می فروخت .بنابراین خداوند معجزه‌ی آخرین رسولش را چیزی قرار داد که هم مطابق زمانه باشد و هم اینکه بتواند تا قیامت محفوظ بماند . چون او تنها پیامبر نبود بلکه آخرین پیامبر بود و معجزه وی بر خلاف سایر پیامبران بایستی محدود به زمان خاصی نباشد بلکه در هر زمانی و مکانی طراوت و تازگی و اعجاز آن باقی بماند. قران از ابعاد و زوایای مختلف معجزه است و اعجاز آن اختصاص به فصاحت و بلاغت ندارد .
برخی از این ابعاد را در قران خود به صراحت بیان نموده و در مورد آن ها تحدی کرده است ، مانند :
1-شخصیت‌پیامبر ( یونس 16 و نحل 103 و...)2-هماهنگی و عدم وجود اختلاف (نساء 82 و ...)3-خبرهای غیبی(هود 2 و قصص 58 و....)4-طرح مسائل دقیق علمی(حجر 22 و یس 36 و...)5-آفرینش های هنری قران که جنبة خیال انگیزی و صحنه پردازی و به تصویر کشیدن معانی گوناگون آن ( فصلت 26 و دخان 51 و 56 و...). ولی برخی دیگر از وجوه اعجاز وجود دارند که در مورد آن ها تحدی خاصی در قران صورت نگرفته است . این موارد مشمول آیات تحدی به صورت عام قرار می گیرند که عبارتند از :
اسراء 88 ، یونس 38 ، هود 11 ، طور 33 و34 ، بقره 23 و24 .
نا گفته پیداست که هیچ کس نمی تواند مدعی بررسی همه جانبة ابعاد اعجاز قران باشد ، چرا که مسلماً بسیاری از رموز و شگفتی های قران بر ما هنوز پوشیده مانده است . شاید بتوان گفت حصر و بر شمردن همة وجوه اعجاز قران و باز شناسی دقیق آن ها خود اعجازی دیگر است .
برای مطالعه‌ی بیشتر در این زمینه به منابع ذیل مراجعه نمائید :
1. تفسیر المیزان ، علامه طباطبایی ، ج 1
2. التمهید فی علوم القران ، آیت الله معرفت، ج 4 و 5
3. البیان فی تفسیر القران ،ایت الله خوئی ، بخش اعجاز
4. مدخل التفسیر ، آیت الله لنکرانی ، بخش اعجاز
5. علوم قران ، آیت الله محمد باقر حکیم ، بخش اعجاز
6.اعجاز القران الکریم :http:/www.erols.com/ameen/amazingq.htm
7.اعجازالقران الکریم:http:/www.geocities.com/itmr/my-point.htm
8.اعجاز القران الکریم:http:/users.erols.com/ameen/thrbook.htm