تمثیل یا ضرب‌المثل در قران یکی از شاخصه‌های بیانی قران است که می‌تواند بهترین تأثیر را بر شنوندگان داشته باشد . تمثیل ، ترسیم خیال است که در وهم حالت تجسّد پیدا می‌کند و شنونده یا بیننده را تحت تأثیر قرار می‌دهد که گمان در معرکه حضور دارد و حوادث از نزدیک مشاهده می‌کند. گاهی قدرت ترسیم به قدری بالاست که شنونده یا بیننده گمان می‌برد خود قهرمان معرکه است .قران نیز مطالب عالیه خود را در قالب تمثیل ، تشبیه و استعاره بیان کرده و گاهی از آن فراتر رفته است به ترسیم و تخیّل حالت روانی مورد نظر و به خوبی از عهده آن بر‌می‌آید . این شیوه ادبی و فنی از بهترین وسایل ممکن برای تأثیر دعوت به شمار می‌رود.هریک از تمثیلهای قران مانند تابلوهایی ، ماهرانه حالات واوضاع مورد نظر را به ترسیم کشیده‌اند تا مخاطبان با مشاهده مناظر زشت و زیبای گستره حیات بشر ، خود فضاوت کند.تمثیلهای قرانی هر یک تجسید حالتی است که در درون‌ها می‌گذرد که به صورت خیال آمده ، قوه واهمه آنرا یک واقعیت محسوس احساس می‌کند ، لذا گفته‌اند مثل ، تشبیه نامحسوس است به محسوس تا آنچه مودو نظر است گمان رود با وسیله سمعی و نظری قابل درک است .
حق مثلها را زند هرجا به جاش می‌کند معقول را محسوس و فاش
تا که دریابد مردم از مثَل آنچه مقصود است بی نقص و خلل
« و تلک الامثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون : این مثلها را برای‌مردم می‌زنیم باشد تا ایشان بیندیشند »
« ولقد ضربنا للناس فی هذا القران من کل مثَلٍ لعلهم یتذکّرون : برای مردم در این قران هر گونه مثالی زدیم تا متذکر گردند و پند گیرند »
« وتلک اللمثال نضربها للناس وما یعلقلها الا العالمون: اینها مثالهایی است که ما برای مردم می‌زنیم و جز دانایان آن را درک نمی‌کنند »
لازم به ذکر است که استدلال هر چند بتواند مطلبی را اثبات کند اما گاه نمیتواند اطمینان نفس برای مخاطب ایجاد کند . این وظیفه را مثل به خوبی می‌تواند ایفا کند. به علاوه مثل نقش زیادی در آرام نمودن انسانهای لجوج و بهانه‌گیر دارد و البته عاملی برای هدایت مؤمنین است . قران در این‌باره می‌فرماید :
« ان الله لا یستحیی ان یضرب مثلاً ما بعوضه فما فوقها فاماالذین آمنوا فیعلمون انه الحق من ربهم و اما الذین کفروا فیقولون مذا ارادالله بهذا مثلا یضِّل به کثیرا و یهدی به کثیرا و ما یضِّل به الا الفاسقون»
ترجمه : خداوند ااز مثل زدن به موجودات کوچک مانند پشه و بالاتر باکی ندارد ،مؤمنین آنرا از ناحیة خداوند می‌دانند و کفار می‌گویند منظور از آوردن این مثل چه بوده است ، خداوند جمعی را گمراه و عده‌ای را با آنها هدایت می‌کند و البته تنها فاسقان را گمراه می‌نماید .
برخی از مثلهای قرانی
1.« انَّ مثل عیسی کمثل آدم من تراب ثم قال له کن فیکون» داستان عیسی مانند داستان آدم است خداوند او را از خاک خلق نمود و با امر خدا ایجاد گشت. یعنی همانطوریکه که حضرت آدم بدون پدر و مادر خلق شد ، خلقت حضرت عیسی بدون پدربرای خداوند سهلتر است .
2. تمثیل عالم بی‌عمل به سگ
3. تمثیل عالم بی عمل به الاغ
4. تمثیل باطل به کف آب و تمثیل حق به آب
5. تمثیل انسانِ ناپاک به درخت بی‌ریشه
6. تمثیل بذل مال با ریا و منت‌گذاری و اذیت نمودن و به کاشت بذر به صخره و باغ آتش گرفته
7.تمثیل مال بدون منت و ریا و آزار به باغی که باران مفید برآن ببارد و ثمر مضاعف رهد
8.تمیل کسی که غیر خدا را بعنوان ولی برگزیند به کسی که خانه‌ای مثل خانه‌ی عنکبوت می‌سازد
9.تمثیل مدعیان خدایی به عاجزین در مقابل پشه
10.تمثیل نور خدا به نور ایمان
11.تمثیل منافقین